LA LLINGUA ASTURIANA
L’asturianu ye una llingua románica que se fala nel Principáu d'Asturies, tamién se caltién, con mayor o menor puxu, en fasteres más aisllaes de Lleón, Zamora y Miranda l Douru (Portugal). Ye ún de los resultaos de la evolución del llatín na Península Ibérica al llau del gallegu-portugués, castellanu, catalán y aragonés.
LLENDES XEOGRÁFIQUES
Les sos llendes xeográfiques son al oeste el gallego-portugués y al sur y al este'l castellanu. Tamién se falen variantes de la llingua asturiana nuna pequeña parte del oeste de Portugal, Miranda, -onde ye conocida por Mirandés-, y nel norte y oeste de les provincies de Lleón y Zamora.
L’ASTURIANU: LLINGUA PROPIA D’ASTURIES
Ye la llingua propia d'Asturies, la llingua que se configuró dientro del territoriu que güei conocemos como Asturies. El castellanu llegó dempués, a partir del sieglu XIV, sobre too de la mano de funcionarios y mandatarios que l'alministración central unviaba pa ocupar puestos de poder políticu y eclesiásticu. El castellanu va faciéndose la llingua de la documentación oficial y de cultura, pasando a ser un elementu diferenciador de clas.
EL MOVIMIENTU ASTURIANISTA
Les condiciones polítiques de los años 70 favorecen les condiciones pa que se dea la moderna reivindicación llingüística pola normalización y la defensa del asturianu. Sicasí, esti movimientu nun foi a llograr l'estatus d'oficialidá dientro del Estatutu d'Autonomía (1981), pero algamó la reconocencia de la esistencia de la llingua asturiana y la creación de l'Academia de la Llingua Asturiana como órganu oficial del Principáu d'Asturies. En venti años l’Academia completó les llabores de normativización cola espublicación d’unes normes ortográfiques, una gramática y un diccionariu. La codificación del idioma yá taba completada y la institución ufría los preseos afayaizos pa un procesu de normalización plenu.
Les condiciones polítiques de los años 70 favorecen les condiciones pa que se dea la moderna reivindicación llingüística pola normalización y la defensa del asturianu. Sicasí, esti movimientu nun foi a llograr l'estatus d'oficialidá dientro del Estatutu d'Autonomía (1981), pero algamó la reconocencia de la esistencia de la llingua asturiana y la creación de l'Academia de la Llingua Asturiana como órganu oficial del Principáu d'Asturies. En venti años l’Academia completó les llabores de normativización cola espublicación d’unes normes ortográfiques, una gramática y un diccionariu. La codificación del idioma yá taba completada y la institución ufría los preseos afayaizos pa un procesu de normalización plenu.
L’asturianu entró nes escueles como esperiencia pilotu en 1984 y dende entós, la so presencia nun dexo d’enanchase. Anguaño, la so ufierta per parte de los colexos ya institutos ye obligatoría, anque’l so deprendimientu ye optativu.
Col procesu de reforma del Estatutu de finales de la década de los noventa del sieglu pasáu, el movimientu de reivindicación llingüística salió a la cai pa esixir la oficialidá. Ente la demanda, la Xunta Xeneral aprobó en 1998 la “Llei d’usu y promoción del bable/asturianu”, onde quedaben llegalmente recoyíos los pasos pa normalizar la llingua y, onde amás, se reseñaben una serie de drechos llingüísticos pa los asturfalantes.
Col procesu de reforma del Estatutu de finales de la década de los noventa del sieglu pasáu, el movimientu de reivindicación llingüística salió a la cai pa esixir la oficialidá. Ente la demanda, la Xunta Xeneral aprobó en 1998 la “Llei d’usu y promoción del bable/asturianu”, onde quedaben llegalmente recoyíos los pasos pa normalizar la llingua y, onde amás, se reseñaben una serie de drechos llingüísticos pa los asturfalantes.
LA NORMATIVIZACIÓN DEL ASTURIANU
L'estándar del asturianu básase na cadarma morfolóxica y fónica del asturianu central arriquecida coles variantes sintáctiques y léxiques de toles otres variedaes de la llingua.
El fechu d'escoyer l'asturianu central como base del estándar debióse a delles razones, principalmente de Tradición escrita y sobremanera por cuestiones demogáfiques: N'Asturies yá venía funcionando de fechu un estándar lliterariu central nel qu'escribieren los más de los autores qu'usaren la llingua asturiana nos cuatro últimos sieglos. Amás la gran mayoría de los habitantes d'Asturies tan asitiaos na zona central. Poro, los más de los falantes tienen como variedá materna la que se fala nel centru d'Asturies.
Sicasí, l'Academia aconseya que los escolinos de les zones non centrales deprendan na so variedá llingüística propia. Amás, esmolecida pol caltenimientu de la llingua viva, la normativa académica pue adaptase a les estremaes varideaes del asturianu. Colo que podría dicise qu'un escritu n'asturianu occidental ye tan normativu como'l que ta escritu n'estándar. Sicasí, la llingua de prestixu ye l'asturianu estándar.
El fechu d'escoyer l'asturianu central como base del estándar debióse a delles razones, principalmente de Tradición escrita y sobremanera por cuestiones demogáfiques: N'Asturies yá venía funcionando de fechu un estándar lliterariu central nel qu'escribieren los más de los autores qu'usaren la llingua asturiana nos cuatro últimos sieglos. Amás la gran mayoría de los habitantes d'Asturies tan asitiaos na zona central. Poro, los más de los falantes tienen como variedá materna la que se fala nel centru d'Asturies.
Sicasí, l'Academia aconseya que los escolinos de les zones non centrales deprendan na so variedá llingüística propia. Amás, esmolecida pol caltenimientu de la llingua viva, la normativa académica pue adaptase a les estremaes varideaes del asturianu. Colo que podría dicise qu'un escritu n'asturianu occidental ye tan normativu como'l que ta escritu n'estándar. Sicasí, la llingua de prestixu ye l'asturianu estándar.
VARIEDAES
Xeneralmente fálase de la esistencia de tres variedaes principales de la llingua asturiana que se clasifíquen con un criteriu xeográficu: ASTURIANU CENTRAL, OCCIDENTAL Y ORIENTAL.
Fuente: Estractos de testu tomaos de la páxina Espaciu y Tiempu, Asturies.com
Fuente: Estractos de testu tomaos de la páxina Espaciu y Tiempu, Asturies.com
